Graag wil ik nog even de verliezingen beïnvloeden. Niet met statements over personen, ik wil natuurlijk objectief zijn. Dus heb ik de vraag maar eens aan een AI programma voorgelegd. Natuurlijk is de achtergrond hiervan mijn persoonlijke mening, dat ik denk dat je door vermindering van de gezondheidsrisico's die ontstaan door agrarische activiteiten, minder geld kwijt bent aan gezondheidszorg.
Dit artikel is gebaseerd op recent wetenschappelijk onderzoek van RIVM, Planbureau voor de Leefomgeving, Wageningen University & Research en verschillende overheidsrapporten uit 2024-2025. Voor de volledige bronnenlijst en meer informatie, zie de websites van deze instellingen.
De verborgen gezondheidsprijs van ons voedsel
Nederland heeft een wereldwijd gerespecteerde agrarische sector. We exporteren voor miljarden aan voedsel en zijn koploper in innovatieve teelttechnieken. Maar er is een keerzijde die steeds meer zichtbaar wordt: de impact op onze gezondheid. Recent onderzoek laat zien dat de Nederlandse landbouw, en met name de intensieve veehouderij, een substantiële bijdrage levert aan gezondheidsschade in Nederland. Met de verkiezingen in aantocht is het belangrijk dat kiezers de feiten kennen.
De cijfers: €7,1 miljard aan gezondheidsschade per jaar
In 2022 zorgde luchtvervuiling van Nederlandse bodem voor 18 miljard euro aan gezondheidsschade. Wat veel mensen verrast: niet het verkeer of de industrie is de grootste vervuiler, maar de landbouw. Met 7,1 miljard euro aan schade staat de landbouwsector bovenaan, gevolgd door verkeer en vervoer (5,3 miljard) en industrie. De rundveesector alleen al veroorzaakt 3 miljard euro schade door ammoniakuitstoot - meer dan de 2,4 miljard euro schade door alle uitlaatgassen van het wegverkeer samen. Deze ammoniakuitstoot mengt zich op grote hoogte met andere stoffen tot fijnstof, dat zich vervolgens over honderden kilometers verspreidt. Hierdoor beperkt de impact van de veehouderij zich niet tot het platteland, maar bereikt ook stedelijke gebieden.
De menselijke tol: 11.000 vroegtijdige sterfgevallen
Achter deze miljardenbedragen gaan menselijke levens schuil. Jaarlijks sterven ongeveer 11.000 Nederlanders vroegtijdig door luchtvervuiling. Ongeveer 50.000 longpatiënten belanden in het ziekenhuis. Eén op de vijf kinderen met astma kreeg deze aandoening door luchtvervuiling. Deze cijfers zijn niet abstract - het gaat om vaders, moeders, grootouders en kinderen die eerder sterven of chronisch ziek worden door de lucht die ze inademen.
Recent bewijs: longontstekingen rond geitenhouderijen
In december 2024 publiceerde het RIVM de resultaten van het grootschalige VGO-III onderzoek naar de gezondheid van omwonenden van veehouderijen. De bevindingen zijn opmerkelijk en zorgwekkend. Het onderzoek toonde aan dat longontsteking vaker voorkomt bij mensen die binnen 2000 meter van een geitenhouderij wonen. Dit verband is aangetoond voor elf achtereenvolgende jaren (2009-2019) in meerdere onafhankelijke studies. Er werd per jaar tussen 26 en 60% meer longontsteking vastgesteld vergeleken met gebieden met minder veehouderijen. Onderzoekers vonden meer dan 30 verschillende bacteriën in de stallucht van geitenbedrijven die bij mensen een longontsteking kunnen veroorzaken. Deze bacteriën werden ook aangetroffen in de buitenlucht rondom de bedrijven en bij omwonenden. Het kabinet heeft naar aanleiding van deze bevindingen de Gezondheidsraad gevraagd om advies, met een eerste uitspraak verwacht in juli 2025.
Fijnstof: een onzichtbare bedreiging
De Nederlandse landbouw draagt landelijk gemiddeld tussen de 25% en 30% bij aan de totale fijnstofconcentratie. In gebieden met veel veehouderij loopt dit op tot meer dan 50%. Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid omdat de kleine deeltjes diep in de longen kunnen doordringen en vandaar het hele lichaam kunnen beïnvloeden. Er bestaat geen veilige ondergrens voor fijnstof. Ook bij lage concentraties zijn er gezondheidseffecten meetbaar. Fijnstof veroorzaakt longaandoeningen, hart- en vaatziekten en verhoogt het risico op longkanker. Bij kinderen kan het leiden tot verminderde ontwikkeling van longen en hersenen. De samenstelling van fijnstof uit veehouderijen verschilt van stedelijk fijnstof. Het bevat hogere concentraties endotoxinen (onderdelen van bacteriën) en micro-organismen, wat mogelijk andere gezondheidseffecten heeft. Het exacte risicoprofiel wordt nog onderzocht.
Gewasbeschermingsmiddelen: 170 stoffen in ons lichaam
De tuinbouw en akkerbouw hebben hun eigen gezondheidsrisico's, met name door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen (pesticiden). Recent Europees onderzoek in het kader van het SPRINT-project vond 170 verschillende bestrijdingsmiddelen in het Nederlandse milieu, in dieren én in mensen. Bijna overal is een mengsel van resten terug te vinden. De lange termijn effecten van deze cocktails van stoffen op onze gezondheid zijn nog niet volledig bekend. Wel is duidelijk dat sommige stoffen verband houden met neurologische aandoeningen, hormoonverstoring en mogelijk kanker. De EU scherpt daarom de criteria voor toelating van deze middelen steeds verder aan, waardoor er steeds minder middelen beschikbaar zijn.
Antibioticaresistentie: een groeiende dreiging
Het gebruik van antibiotica in de veehouderij draagt bij aan het ontstaan van resistente bacteriën. Nederland heeft hier stappen gezet: sinds 2009 daalde het antibioticagebruik in de veehouderij met 76%, van 495 ton naar 117 ton in 2023. Dat is een indrukwekkende prestatie. Toch zijn er zorgen. De daling vlakt af en stabiliseert nu. Bovendien worden zeer resistente bacteriën - die ongevoelig zijn voor meerdere antibiotica tegelijk - steeds vaker gevonden. Deze kunnen via voedsel of direct contact met dieren op mensen worden overgedragen. Infecties met deze bacteriën zijn moeilijk te behandelen en vormen een groeiende bedreiging voor de volksgezondheid.
Positieve effecten niet vergeten
Het is belangrijk ook de positieve kant te belichten. Onderzoek toont aan dat mensen die rondom veehouderijen wonen juist minder astma en allergieën hebben. Dit wordt wel het "boerderij-effect" genoemd en hangt samen met vroege blootstelling aan een divers scala aan micro-organismen, wat het immuunsysteem lijkt te versterken. Ook werken er zo'n 28.000 bedrijven in de land- en tuinbouw, die voorzien in werkgelegenheid op het platteland en bijdragen aan de lokale economie. Nederland heeft een sterke positie in voedselexport en innovatie. Beleidsopties: wat kan er veranderen?
Er zijn verschillende benaderingen om de gezondheidsrisico's te verminderen:
1. Krimp van de veestapel
Het meest directe effect zou bereikt kunnen worden door de intensieve veehouderij te verkleinen. Minder dieren betekent minder ammoniakuitstoot, minder fijnstof en minder gezondheidsrisico's. Het kabinet heeft vrijwillige uitkoopschema's opgezet (de Lbv en Lbv-plus regelingen) waar veehouders gebruik van kunnen maken. Dit brengt wel economische en sociale gevolgen met zich mee voor landelijke gebieden.
2. Technologische innovatie
Het huidige kabinet zet vooral in op technische maatregelen zoals emissiearme stalvloeren, luchtwassers die ammoniaklucht uit stallen zuiveren, en precisielandbouw. Deze kunnen helpen de uitstoot te verminderen zonder krimp van de sector. Critici betwijfelen of dit voldoende is om de gezondheids- en klimaatdoelen te halen.
3. Extensivering en natuurinclusieve landbouw
Een middenweg is extensievere landbouw: minder dieren per vierkante meter, meer ruimte, meer weidegang. Dit vermindert de concentratie van uitstoot en kan gecombineerd worden met natuurbeheer. Dit vraagt wel een andere bedrijfsvoering en vaak lagere opbrengsten per bedrijf.
4. Geïntegreerde aanpak
Combinatie van bovenstaande met aandacht voor locatie (geen grote stallen vlakbij woonwijken), strengere normen voor uitstoot, en geleidelijke transitie met financiële ondersteuning voor boeren die willen verduurzamen.
Stikstof: het bredere plaatje
De gezondheidseffecten zijn onlosmakelijk verbonden met de stikstofcrisis. Het grootste aandeel van de stikstofneerslag komt van de landbouw. In veel natuurgebieden is de neerslag nog te hoog en worden de wettelijke doelen voor 2025 en waarschijnlijk ook 2030 niet gehaald. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de natuur, maar ook voor economische ontwikkeling - bouwprojecten lopen vast door gebrek aan stikstofruimte. Recent werd berekend dat de stikstofcrisis Nederland jaarlijks ongeveer 15 miljard euro kost aan schade aan natuur, gezondheid en economische stagnatie. Dit onderstreept dat maatregelen niet alleen goed zijn voor gezondheid, maar ook economisch logisch kunnen zijn.
Andere sectoren niet vergeten
Het is belangrijk te benadrukken dat landbouw niet de enige vervuiler is. Verkeer draagt 5,3 miljard bij aan gezondheidsschade, industrie ook een substantieel deel. Een effectief beleid moet alle sectoren aanpakken: schonere industrie, meer elektrisch vervoer, minder houtstook, én verduurzaming van de landbouw.
Wat kunnen partijen betekenen?
Verschillende politieke partijen hebben uiteenlopende visies op de landbouw: Partijen die vooral inzetten op krimp van de veestapel benadrukken de gezondheids- en milieuwinst. Ze wijzen op de wetenschappelijke consensus dat techniek alleen onvoldoende is om de doelen te halen. Partijen die vooral inzetten op innovatie en techniek benadrukken het behoud van de agrarische sector, voedselzekerheid en de economische betekenis. Ze geloven dat Nederland voorop kan lopen in duurzame landbouwtechnieken. Middenpartijen zoeken naar een balans: geleidelijke transitie met maatwerk per regio, combinatie van techniek en extensivering, en financiële ondersteuning voor boeren.
De vraag aan de kiezer
De wetenschap is helder: de huidige intensieve landbouw, met name de veehouderij, heeft aanzienlijke gezondheidseffecten. Deze kosten de samenleving miljarden en levens. Tegelijk is de landbouw een belangrijke sector voor werkgelegenheid en voedselproductie. De vraag is niet óf er iets moet veranderen, maar hóe. Wil je:
Snelle verandering met mogelijke economische pijn op korte termijn, maar snelle gezondheidswinst? Geleidelijke transitie via innovatie, met meer tijd maar mogelijk minder effectief? Een middenweg met maatwerk per regio en sector?
Deze keuze maak je mee op 21 oktober bij de Tweede Kamerverkiezingen. Verdiep je in de standpunten van partijen over landbouw, gezondheid en milieu. Kijk niet alleen naar wat ze beloven, maar ook naar hun stem- en coalitiegedrag in het verleden.
Conclusie: gezondheid op het stembiljet
De gezondheidsrisico's van intensieve landbouw zijn wetenschappelijk aangetoond en financieel gekwantificeerd. Met 7,1 miljard euro schade per jaar en 11.000 vroegtijdige sterfgevallen is dit geen marginaal probleem. Het raakt ons allemaal, van platteland tot stad.
Tegelijk is er geen simpele oplossing. Elke benadering heeft voor- en nadelen, winnaars en verliezers. Maar niets doen is ook een keuze - een keuze die we betalen met onze gezondheid. Als kiezer heb je de macht om richting te geven aan dit debat. Gebruik die macht goed geïnformeerd. Want uiteindelijk gaat het om de vraag: welke prijs zijn we bereid te betalen voor ons voedsel, en wie betaalt die prijs?
De verborgen gezondheidsprijs van ons voedsel
Nederland heeft een wereldwijd gerespecteerde agrarische sector. We exporteren voor miljarden aan voedsel en zijn koploper in innovatieve teelttechnieken. Maar er is een keerzijde die steeds meer zichtbaar wordt: de impact op onze gezondheid. Recent onderzoek laat zien dat de Nederlandse landbouw, en met name de intensieve veehouderij, een substantiële bijdrage levert aan gezondheidsschade in Nederland. Met de verkiezingen in aantocht is het belangrijk dat kiezers de feiten kennen.
De cijfers: €7,1 miljard aan gezondheidsschade per jaar
In 2022 zorgde luchtvervuiling van Nederlandse bodem voor 18 miljard euro aan gezondheidsschade. Wat veel mensen verrast: niet het verkeer of de industrie is de grootste vervuiler, maar de landbouw. Met 7,1 miljard euro aan schade staat de landbouwsector bovenaan, gevolgd door verkeer en vervoer (5,3 miljard) en industrie. De rundveesector alleen al veroorzaakt 3 miljard euro schade door ammoniakuitstoot - meer dan de 2,4 miljard euro schade door alle uitlaatgassen van het wegverkeer samen. Deze ammoniakuitstoot mengt zich op grote hoogte met andere stoffen tot fijnstof, dat zich vervolgens over honderden kilometers verspreidt. Hierdoor beperkt de impact van de veehouderij zich niet tot het platteland, maar bereikt ook stedelijke gebieden.
De menselijke tol: 11.000 vroegtijdige sterfgevallen
Achter deze miljardenbedragen gaan menselijke levens schuil. Jaarlijks sterven ongeveer 11.000 Nederlanders vroegtijdig door luchtvervuiling. Ongeveer 50.000 longpatiënten belanden in het ziekenhuis. Eén op de vijf kinderen met astma kreeg deze aandoening door luchtvervuiling. Deze cijfers zijn niet abstract - het gaat om vaders, moeders, grootouders en kinderen die eerder sterven of chronisch ziek worden door de lucht die ze inademen.
Recent bewijs: longontstekingen rond geitenhouderijen
In december 2024 publiceerde het RIVM de resultaten van het grootschalige VGO-III onderzoek naar de gezondheid van omwonenden van veehouderijen. De bevindingen zijn opmerkelijk en zorgwekkend. Het onderzoek toonde aan dat longontsteking vaker voorkomt bij mensen die binnen 2000 meter van een geitenhouderij wonen. Dit verband is aangetoond voor elf achtereenvolgende jaren (2009-2019) in meerdere onafhankelijke studies. Er werd per jaar tussen 26 en 60% meer longontsteking vastgesteld vergeleken met gebieden met minder veehouderijen. Onderzoekers vonden meer dan 30 verschillende bacteriën in de stallucht van geitenbedrijven die bij mensen een longontsteking kunnen veroorzaken. Deze bacteriën werden ook aangetroffen in de buitenlucht rondom de bedrijven en bij omwonenden. Het kabinet heeft naar aanleiding van deze bevindingen de Gezondheidsraad gevraagd om advies, met een eerste uitspraak verwacht in juli 2025.
Fijnstof: een onzichtbare bedreiging
De Nederlandse landbouw draagt landelijk gemiddeld tussen de 25% en 30% bij aan de totale fijnstofconcentratie. In gebieden met veel veehouderij loopt dit op tot meer dan 50%. Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid omdat de kleine deeltjes diep in de longen kunnen doordringen en vandaar het hele lichaam kunnen beïnvloeden. Er bestaat geen veilige ondergrens voor fijnstof. Ook bij lage concentraties zijn er gezondheidseffecten meetbaar. Fijnstof veroorzaakt longaandoeningen, hart- en vaatziekten en verhoogt het risico op longkanker. Bij kinderen kan het leiden tot verminderde ontwikkeling van longen en hersenen. De samenstelling van fijnstof uit veehouderijen verschilt van stedelijk fijnstof. Het bevat hogere concentraties endotoxinen (onderdelen van bacteriën) en micro-organismen, wat mogelijk andere gezondheidseffecten heeft. Het exacte risicoprofiel wordt nog onderzocht.
Gewasbeschermingsmiddelen: 170 stoffen in ons lichaam
De tuinbouw en akkerbouw hebben hun eigen gezondheidsrisico's, met name door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen (pesticiden). Recent Europees onderzoek in het kader van het SPRINT-project vond 170 verschillende bestrijdingsmiddelen in het Nederlandse milieu, in dieren én in mensen. Bijna overal is een mengsel van resten terug te vinden. De lange termijn effecten van deze cocktails van stoffen op onze gezondheid zijn nog niet volledig bekend. Wel is duidelijk dat sommige stoffen verband houden met neurologische aandoeningen, hormoonverstoring en mogelijk kanker. De EU scherpt daarom de criteria voor toelating van deze middelen steeds verder aan, waardoor er steeds minder middelen beschikbaar zijn.
Antibioticaresistentie: een groeiende dreiging
Het gebruik van antibiotica in de veehouderij draagt bij aan het ontstaan van resistente bacteriën. Nederland heeft hier stappen gezet: sinds 2009 daalde het antibioticagebruik in de veehouderij met 76%, van 495 ton naar 117 ton in 2023. Dat is een indrukwekkende prestatie. Toch zijn er zorgen. De daling vlakt af en stabiliseert nu. Bovendien worden zeer resistente bacteriën - die ongevoelig zijn voor meerdere antibiotica tegelijk - steeds vaker gevonden. Deze kunnen via voedsel of direct contact met dieren op mensen worden overgedragen. Infecties met deze bacteriën zijn moeilijk te behandelen en vormen een groeiende bedreiging voor de volksgezondheid.
Positieve effecten niet vergeten
Het is belangrijk ook de positieve kant te belichten. Onderzoek toont aan dat mensen die rondom veehouderijen wonen juist minder astma en allergieën hebben. Dit wordt wel het "boerderij-effect" genoemd en hangt samen met vroege blootstelling aan een divers scala aan micro-organismen, wat het immuunsysteem lijkt te versterken. Ook werken er zo'n 28.000 bedrijven in de land- en tuinbouw, die voorzien in werkgelegenheid op het platteland en bijdragen aan de lokale economie. Nederland heeft een sterke positie in voedselexport en innovatie. Beleidsopties: wat kan er veranderen?
Er zijn verschillende benaderingen om de gezondheidsrisico's te verminderen:
1. Krimp van de veestapel
Het meest directe effect zou bereikt kunnen worden door de intensieve veehouderij te verkleinen. Minder dieren betekent minder ammoniakuitstoot, minder fijnstof en minder gezondheidsrisico's. Het kabinet heeft vrijwillige uitkoopschema's opgezet (de Lbv en Lbv-plus regelingen) waar veehouders gebruik van kunnen maken. Dit brengt wel economische en sociale gevolgen met zich mee voor landelijke gebieden.
2. Technologische innovatie
Het huidige kabinet zet vooral in op technische maatregelen zoals emissiearme stalvloeren, luchtwassers die ammoniaklucht uit stallen zuiveren, en precisielandbouw. Deze kunnen helpen de uitstoot te verminderen zonder krimp van de sector. Critici betwijfelen of dit voldoende is om de gezondheids- en klimaatdoelen te halen.
3. Extensivering en natuurinclusieve landbouw
Een middenweg is extensievere landbouw: minder dieren per vierkante meter, meer ruimte, meer weidegang. Dit vermindert de concentratie van uitstoot en kan gecombineerd worden met natuurbeheer. Dit vraagt wel een andere bedrijfsvoering en vaak lagere opbrengsten per bedrijf.
4. Geïntegreerde aanpak
Combinatie van bovenstaande met aandacht voor locatie (geen grote stallen vlakbij woonwijken), strengere normen voor uitstoot, en geleidelijke transitie met financiële ondersteuning voor boeren die willen verduurzamen.
Stikstof: het bredere plaatje
De gezondheidseffecten zijn onlosmakelijk verbonden met de stikstofcrisis. Het grootste aandeel van de stikstofneerslag komt van de landbouw. In veel natuurgebieden is de neerslag nog te hoog en worden de wettelijke doelen voor 2025 en waarschijnlijk ook 2030 niet gehaald. Dit heeft niet alleen gevolgen voor de natuur, maar ook voor economische ontwikkeling - bouwprojecten lopen vast door gebrek aan stikstofruimte. Recent werd berekend dat de stikstofcrisis Nederland jaarlijks ongeveer 15 miljard euro kost aan schade aan natuur, gezondheid en economische stagnatie. Dit onderstreept dat maatregelen niet alleen goed zijn voor gezondheid, maar ook economisch logisch kunnen zijn.
Andere sectoren niet vergeten
Het is belangrijk te benadrukken dat landbouw niet de enige vervuiler is. Verkeer draagt 5,3 miljard bij aan gezondheidsschade, industrie ook een substantieel deel. Een effectief beleid moet alle sectoren aanpakken: schonere industrie, meer elektrisch vervoer, minder houtstook, én verduurzaming van de landbouw.
Wat kunnen partijen betekenen?
Verschillende politieke partijen hebben uiteenlopende visies op de landbouw: Partijen die vooral inzetten op krimp van de veestapel benadrukken de gezondheids- en milieuwinst. Ze wijzen op de wetenschappelijke consensus dat techniek alleen onvoldoende is om de doelen te halen. Partijen die vooral inzetten op innovatie en techniek benadrukken het behoud van de agrarische sector, voedselzekerheid en de economische betekenis. Ze geloven dat Nederland voorop kan lopen in duurzame landbouwtechnieken. Middenpartijen zoeken naar een balans: geleidelijke transitie met maatwerk per regio, combinatie van techniek en extensivering, en financiële ondersteuning voor boeren.
De vraag aan de kiezer
De wetenschap is helder: de huidige intensieve landbouw, met name de veehouderij, heeft aanzienlijke gezondheidseffecten. Deze kosten de samenleving miljarden en levens. Tegelijk is de landbouw een belangrijke sector voor werkgelegenheid en voedselproductie. De vraag is niet óf er iets moet veranderen, maar hóe. Wil je:
Snelle verandering met mogelijke economische pijn op korte termijn, maar snelle gezondheidswinst? Geleidelijke transitie via innovatie, met meer tijd maar mogelijk minder effectief? Een middenweg met maatwerk per regio en sector?
Deze keuze maak je mee op 21 oktober bij de Tweede Kamerverkiezingen. Verdiep je in de standpunten van partijen over landbouw, gezondheid en milieu. Kijk niet alleen naar wat ze beloven, maar ook naar hun stem- en coalitiegedrag in het verleden.
Conclusie: gezondheid op het stembiljet
De gezondheidsrisico's van intensieve landbouw zijn wetenschappelijk aangetoond en financieel gekwantificeerd. Met 7,1 miljard euro schade per jaar en 11.000 vroegtijdige sterfgevallen is dit geen marginaal probleem. Het raakt ons allemaal, van platteland tot stad.
Tegelijk is er geen simpele oplossing. Elke benadering heeft voor- en nadelen, winnaars en verliezers. Maar niets doen is ook een keuze - een keuze die we betalen met onze gezondheid. Als kiezer heb je de macht om richting te geven aan dit debat. Gebruik die macht goed geïnformeerd. Want uiteindelijk gaat het om de vraag: welke prijs zijn we bereid te betalen voor ons voedsel, en wie betaalt die prijs?
Reacties
Een reactie posten